اعراب، چون ایرانیان، از زمانی که با دولت های اروپایی آشنا شدند، به عمق عقب ماندگی خود و توسعه و پیشرفت اروپایی ها پی بردند. تاکنون راه حلهای متعددی برای جبران این عقب ماندگی ارائه شده است که یکی از آن ها بازگشت به اسلام به مثابة دین و تمدن است. بر اساس نوع پاسخ های داده شده به علل عقب ماندگی، آن ها را به چهار گرایش تقسیم می کنیم. تذکر این نکته ضروری است که این تقسیم بندی پاسخ هایی است که در گفتمان بیداری اسلامی از سوی اندیشمندان عرب مطرح شده و نتیجتاً نسیونالیسم، سوسیالیسم و ایدئولوژیهایی از این قبیل را پوشش نمی دهد.
این گرایشها عبارت اند از:
الف) تمدن گرا ـ عرب گرا؛
ب) تمدن گرا ـ اسلام گرا؛
ج) اسلام گرایی سنتی؛
د) اصول گرایی اسلامی.
بر اساس تقسیم بندی فوق، طهطاوی و خیر الدین تونسی از اندیشمندان عمدة گرایش اول؛ سید جمال الدین اسد آبادی و تا حدودی محمد عبده از متفکران گرایش دوم؛ رشید رضا از سخن گویان اصلی گرایش سوم؛ حسن البنا و سید قطب و اخوان المسلمین از فعالان گرایش چهارم اند.
به لحاظ تاریخی، هر چه به زمان حاضر نزدیک می شویم، گرایش های اسلامی اصول گرا بر دیگر جریان های فکری غالب شده، آن ها را به حاشیه می راند؛ جهت گیری ضد غربی آن تشدید می شود، ویژگی مبارزه جویانة آن آشکار تر می شود، و از دولت های حاکم در جوامع اسلامی فاصله می گیرد، اندیشه های سلفیه در آن ها قوت گرفته و از یک حرکت فکری به یک جنبش توده ای و سیاسی تبدیل می شود. در جریان این تحولات مسئله مهم، شکست اندیشه های قبلی است که موجب شکل گیری اندیشه های اصول گرا شده است
ج) گرایش اسلام گرایی سنتی
اگر تمدن گرایان اسلام گرا، احیای اسلام را در احیای علمی، جذب تفکر نوین و استفاده از دستاوردهای فناوری اروپایی در جوامع اسلامی می دانستند، اسلام گرایان سنتی و متفکر برجستة آن، رشید رضا که ادامه دهندگان سلفیه هستند، احیاگری اسلام را در بازگشت به روش و سیرة «بزرگان اسلام» می دانستند. می توان گفت که ناکامی دولت های اسلامی در تحقق اندیشه های نحله های پیشین، در جذب دستاورد های علمی و سیاسی تمدن نوین و بر عکس، افتادن در دام قهقرایی شدید تر «تمدن و ترقی»، سنت گرایان اسلامی را نسبت به تهدید غرب و از دست رفتن هویت اسلامی، دچار نگرانی های شدید تری کرد و اسلام گرایی سنتی پاسخی به این نگرانی ها بود.
قلب بیداری اسلامی ایران در 22 بهمن می تپد.
ایران، انقلاب اسلامی ایران، مثل اذان می ماند برای نماز بیداری و 22 بهمن افق عاشقانه ای است که خورشید بیدارگر در آن طلوع می کند و چشم ها را به سلام عزت می کشاند بعد از آنکه تحقیر، سرتا پای وجود برخی ملت ها را فرا گرفته است
بیداری اسلامی یعنی قامت کشیدن ملت ها در بستر امت واحد در مسیری که با 22 بهمن آغاز شد.22 بهمن، خیابان ها، تابلوی زیبای حضور می شود و اصحاب بدر و خیبر می آیند، تا پرچم اقتدار امت اسلامی پرشکوهتر از پیش در اهتزاز باشد...
انقلاب اسلامی متعلق به شخص و گروهی خاص نبوده و به آحاد مردم تعلق دارد و مردم نیز تاکنون به زیبایی از آن حمایت کرده اند آیت ا... آملی لاریجانی در نشست مسئولان عالی قضایی با اشاره به تلاش و توطئه های همیشگی دشمنان نظام اسلامی ایران برای ایجاد فاصله میان مردم و مسئولان و کمرنگ جلوه دادن حضور مردم در صحنه های حساس انقلاب حضور گسترده مردم در راهپیمایی روز 22بهمن را نشانه و پیام دیگری از اقتدار و صلابت و نیز حمایت و پشتیبانی مردم از نظام جمهوری اسلامی ایران دانست
